Canxi quan trọng như thế nào?
Canxi không phải là một khoáng chất quan trọng duy nhất của cơ thể, tuy nhiên xét về mặt khối lượng, đây là khoáng chất chiếm tỉ lệ lớn nhất với hàm lượng khoảng 1kg trong cơ thể. Vì thế, canxi là một trong những khoáng chất chính của cơ thể con người. Khoảng 99% canxi ở dạng các hợp chất phosphor (hydroxyapatite) trong mô xương và răng - chỉ khoảng 1% có trong máu và ngoại bào (khoảng giữa các tế bào). Canxi thực hiện nhiều chức năng trong cơ thể, chủ yếu là khoáng hóa của xương, răng và sự hình thành của mô xương cứng. Cung cấp đầy đủ canxi rất quan trọng cho cơ thể phát triển khỏe mạnh và duy trì hiệu quả hoạt động trao đổi chất. Canxi cũng tham gia vào quá trình đông máu và nhiều quá trình quan trọng khác của tế bào, cơ và hệ thần kinh.
Quá trình chuyển hóa canxi diễn ra như thế nào?
Chuyển hóa canxi là tất cả các quá trình liên quan đến sự hấp thụ, phân phối, lưu trữ và đào thải canxi. Mục đích của quá trình chuyển hóa canxi là thiết lập sự cân bằng của các ion canxi trong dịch cơ thể (cân bằng nội môi = cơ chế sinh lý duy trì trạng thái cân bằng các chất).
3 hormone điều chỉnh chuyển hóa canxi:
- Hormone tuyến cận giáp
- Calcitriol (sản xuất từ vitamin D3)
- Calcitonin
3 loại hormone này tác động đến hấp thụ canxi ở ruột non, bài tiết canxi qua nước tiểu và hấp thụ/ đào thải canxi của xương.
Nếu nồng độ canxi thấp , các hormone tuyến cận giáp sẽ được sản xuất và giải phóng trong các tế bào tuyến cận giáp. Hormone tuyến cận giáp truyền đến thận và kích thích sự hình thành calcitriol. Hormone tuyến cận giáp và calcitriol đều thúc đẩy quá trình giải phóng canxi từ xương. Ở ruột non, calcitriol thúc đẩy sự hấp thụ canxi, trong khi hormone tuyến cận giáp ở thận làm giảm bài tiết canxi. Kết quả, nồng độ canxi tăng lên và khôi phục trạng thái cân bằng canxi.
Tuy nhiên, nếu nồng độ canxi cao, lượng lớn calcitonin sẽ được giải phóng từ các tế bào C của tuyến giáp. Tại xương, calcitonin ức chế sự đào thải canxi. Calcitonin cũng kích thích sự bài tiết canxi ở thận. Thông qua hai cơ chế này, calcitonin làm giảm nồng độ canxi và và khôi phục trạng thái cân bằng
Trong trường hợp mất cân bằng canxi không đáng kể, các cơ chế bù đắp trong ruột và thận đủ để khôi phục lại sự cân bằng canxi. Chỉ khi các cơ chế điều tiết này bị lỗi thì canxi mới được giải phóng khỏi xương, dẫn đến mất khối lượng xương.
Về cơ bản, vitamin D cần thiết cho sự hấp thụ canxi vì nó là tiền chất của calcitonin. Ở người khỏe mạnh, nồng độ canxi trong máu nên từ 2,1 mmol/l đến 2,6 mmol/l.
Tại sao cơ thể cần canxi?
Chắc khỏe xương
Tổng khối lượng xương là từ 12% đến 15% trọng lượng cơ thể - nữ thường thấp hơn một chút so với nam. Khối lượng xương bao gồm tất cả các thành phần của hệ xương. Cơ thể sử dụng các khoáng chất làm nguyên liệu tạo xương, trong đó canxi là chất khoáng chủ yếu. Xương gồm tủy xương, màng xương, mô mỡ và cơ quan tạo máu, dây thần kinh, mạch máu cũng như huyết tương, bạch huyết.
Các mô xương tự thay mới theo chu kì nhất định. Điều này có nghĩa là các tế bào cũ được thay thế bởi tế bào mới trong quá trình tái tạo tế bào. Hàng năm, các tế bào hủy xương phá vỡ khoảng 8 đến 10% mô xương cũ và nguyên bào xương tái tạo lại nó.
Tốc độ đổi mới toàn bộ khung xương phụ thuộc vào sự cân bằng hormone và có thể chậm lại theo tuổi tác.
Răng và hàm
Thành phần chủ yếu của răng là ngà răng , cấu tạo cứng, giống như xương. Khoảng 30% ngà răng gồm chất vô cơ kết hợp các sợi collagen và khoáng chất, bao gồm cả canxi. Canxi cũng là thành phần không thể thiếu của men răng: 97% men răng là hợp chất phospho -canxi (hydroxyapatite). Răng thường xuyên chịu tác động cơ học nên phải được cố định chắc chắn vào xương hàm. Vì vậy để đảm bảo răng được giữ cố định chúng ta phải cung cấp đủ canxi cho xương hàm.
Thần kinh và cơ bắp
Canxi đóng vai trò quan trọng trong kích thích, truyền tín hiệu và kiểm soát các dây thần kinh và cơ bắp. Phản xạ co cơ chỉ diễn ra khi dòng ion canxi đi vào cơ. Do đó, sự thiếu hụt canxi có thể dẫn đến run cơ hoặc chuột rút.
Đông máu
Yếu tố đông máu có tác động nhiều nhất đến các quá trình đông máu. Đây là những protein phân đoạn nên chỉ được hoạt hóa trong một vài điều kiện nhất định. Các yếu tố đông máu được kích hoạt và phối hợp chính xác với nhau theo một trình tự xác định để tạo thành quá trình đông máu hoàn chỉnh. Có 12 yếu tố đông máu khác nhau được đánh số bằng chữ số La Mã. Canxi là yếu tố IV.
Thiếu hụt và dư thừa canxi
Nhu cầu canxi cho người lớn là khoảng 1000 mg/ngày. Chúng ta hầu như không thể lúc nào cũng đáp ứng được nhu cầu canxi qua chế độ ăn uống hằng ngày. Sự thiếu hụt canxi có thể do hoàn cảnh tạm thời (ví dụ như mang thai hoặc cho con bú) nhưng cũng có thể vĩnh viễn do một vài yếu tố như di truyền. Trong cả hai trường hợp, xét nghiệm máu sẽ cho chúng ta biết thông tin để thay đổi chế độ ăn uống và bổ sung canxi qua thực phẩm chức năng.
Nguyên nhân có thể gây ra thiếu canxi
- Chế độ ăn ít canxi
- Thiếu vitamin D, hỗ trợ hấp thụ canxi
- Yếu tố di truyền
- Rối loạn nội tiết tố
- Một số bệnh (ví dụ như tuyến giáp hoặc thận)
- Uống nhiều bia rượu
- Hút thuốc
- Vận động viên thể dục thể thao
- Một số loại thuốc (thuốc lợi tiểu, cortisone, thuốc chống co giật)
- Tăng phospho huyết (nồng độ phospho trong máu cao quá mức)
Những lời khuyên sau đây giúp hỗ trợ việc cung cấp canxi:
Đủ vitamin D
Cơ thể không thể hấp thu tốt canxi nếu thiếu vitamin D. Vitamin D giúp canxi được hấp thụ qua ruột và vận chuyển vào máu. Vitamin D được hấp thụ ở một lượng rất nhỏ qua thức ăn (bơ, cá nhiều dầu) và chủ yếu do cơ thể tự sản sinh ra dưới tác động của tia nắng mặt trời.
Tỷ lệ hợp lý phosphat-canxi
Tỷ lệ phosphat-canxi phải hợp lý để cơ thể không hấp thụ nhiều phospho hơn canxi. Tại sao? Cơ thể luôn cố gắng đạt được nồng độ phosphat-canxi cân bằng. Nếu nồng độ phosphat cao hơn nồng độ canxi, cơ thể sẽ sử dụng các nguồn dự trữ canxi (ví dụ như xương) để thiết lập một tỷ lệ cân bằng. Vì photphat được hấp thụ tốt hơn (khoảng 60%), nên lượng canxi phải được hấp thụ gần gấp đôi để tránh mất cân bằng. Phosphat không chỉ được hấp thụ tốt hơn mà còn có trong nhiều loại thực phẩm (thịt, xúc xích, đồ uống cola, các sản phẩm tiện lợi) có thể được tìm thấy trong mọi chế độ ăn uống ngày nay.
Vitamin K và vitamin C
Vitamin K cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc sử dụng canxi tối ưu. Protein liên kết với vitamin K kết hợp với canxi, giúp cải thiện hấp thu canxi vào xương. Vitamin C kích thích các nguyên bào xương (tế bào tạo xương).
Tránh sử dụng thuốc chẹn kênh canxi
Một số chất dinh dưỡng cản trở sự hấp thụ canxi. Ngoài photphat, chúng chủ yếu là axit oxalic và phytin. Canxi tạo phức kém hòa tan với cả phytin và axit oxalic. Ví dụ, phytin có trong ngũ cốc mới xay. Axit oxalic có trong cải bẹ, rau bina, sô cô la, đại hoàng và củ dền.
