Dị ứng sữa là một trong những tình trạng phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trong những năm đầu đời. Trẻ bị dị ứng sữa thường có các biểu hiện như nổi mẩn đỏ, tiêu chảy, nôn ói hoặc khó thở sau khi uống sữa hoặc sử dụng các sản phẩm từ sữa. Nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, dị ứng sữa có thể ảnh hưởng đến sự phát triển và sức khỏe lâu dài của trẻ. Vậy nguyên nhân do đâu và cách xử lý như thế nào khi trẻ bị dị ứng sữa?
Dị ứng sữa là gì?
Dị ứng sữa là phản ứng của hệ miễn dịch đối với các protein có trong sữa, thường là sữa bò hoặc các sản phẩm có nguồn gốc từ sữa bò. Tình trạng này phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi. Khi trẻ uống sữa, hệ miễn dịch sẽ nhầm lẫn rằng các protein này là kháng thể lạ có hại và bắt đầu chống lại, từ đó tạo ra các phản ứng dị ứng ở trẻ như phát ban, tiêu chảy, khó thở... Dị ứng sữa khác với hiện tượng không dung nạp lactose - tình trạng cơ thể không thể sản xuất đủ enzyme để tiêu hóa một loại đường trong sữa.
Nguyên nhân gây dị ứng sữa ở trẻ nhỏ
Theo TS.BS Đặng Thị Ngọc Bích, dị ứng đạm sữa bò xảy ra khi hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện nhận nhầm các protein trong sữa bò là chất có hại. Khi đó, cơ thể sẽ tạo ra kháng thể IgE để trung hòa các protein này. Khi trẻ tiếp xúc lại với đạm sữa bò, kháng thể IgE sẽ "nhận diện" các protein này và kích hoạt hệ miễn dịch giải phóng histamin cùng các chất trung gian khác. Những chất này là nguyên nhân gây ra các triệu chứng dị ứng như nổi mề đay, ngứa, nôn ói, tiêu chảy hoặc thậm chí khó thở.
Trẻ có yếu tố di truyền dị ứng (đặc biệt là mang gen dị ứng đồng hợp tử) thường dễ mắc các bệnh như viêm da cơ địa nặng, hen suyễn và dị ứng thực phẩm, trong đó có dị ứng với đạm bò và đạm sữa bò. Trong sữa bò, có hai thành phần chính dễ gây dị ứng là casein (chiếm khoảng 80% tổng protein, tạo thành phần sữa đông khi bị chua) và váng sữa (phần chất lỏng còn lại sau khi tách sữa đông). Ngoài ra, một số loại protein khác trong sữa cũng có thể là tác nhân gây dị ứng.
Chẩn đoán dị ứng sữa ở trẻ như thế nào?
Khai thác tiền sử bệnh lý
Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về các triệu chứng xảy ra sau khi trẻ dùng sữa (nôn trớ, tiêu chảy, phát ban...), tiền sử bệnh dị ứng của gia đình và thời điểm khởi phát các dấu hiệu bất thường.
Các xét nghiệm thường dùng (test dị ứng, IgE, test loại trừ,...)
Để chẩn đoán dị ứng đạm sữa bò ở trẻ, bác sĩ có thể chỉ định một hoặc kết hợp các phương pháp sau:
-
Test lẩy da với dị nguyên sữa bò;
-
Xét nghiệm định lượng IgE đặc hiệu trong máu;
-
Xét nghiệm tìm dị nguyên trong máu;
-
Test ăn kiêng/cho ăn lại: Trẻ được ngưng dùng hoàn toàn sữa bò và các chế phẩm từ sữa trong 2–4 tuần. Nếu triệu chứng dị ứng cải thiện rõ rệt, bác sĩ sẽ cho trẻ thử dùng lại sữa bò để theo dõi xem các triệu chứng có tái phát không;
-
Test kích thích đường miệng: Trẻ được cho uống sữa bò với liều lượng tăng dần theo thứ tự: 1–3–5–10–15–25–50–100ml, mỗi lần cách nhau 20–30 phút. Đây là phương pháp đánh giá chính xác nhất (tiêu chuẩn vàng) nhưng cần được thực hiện tại cơ sở y tế có đầy đủ trang thiết bị và đội ngũ y tế để xử trí các phản ứng dị ứng nghiêm trọng nếu xảy ra.
Cách xử lý khi trẻ bị dị ứng sữa
Khi phát hiện trẻ có dấu hiệu dị ứng sữa, phụ huynh cần ngưng ngay việc cho trẻ dùng sữa có nguồn gốc từ động vật (đặc biệt là sữa bò) và đưa trẻ đi khám chuyên khoa. Trong trường hợp này, giải pháp tốt nhất là cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong những tháng đầu đời, vì sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tự nhiên và ít gây dị ứng nhất.
Lưu ý: Trẻ bị dị ứng với sữa bò cũng có nguy cơ dị ứng chéo với các loại sữa khác như sữa dê, sữa đậu nành. Vì vậy, cha mẹ cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa Dị ứng – Miễn dịch lâm sàng trước khi thay đổi chế độ ăn hoặc chuyển sang loại sữa khác, đặc biệt là trong giai đoạn trẻ bắt đầu ăn dặm.
Bên cạnh đó, việc tầm soát dị ứng sớm cho trẻ bằng các phương pháp như test lẩy da hoặc xét nghiệm máu là rất quan trọng. Phát hiện sớm dị ứng sữa sẽ giúp cha mẹ chủ động xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp, hỗ trợ tối ưu sự phát triển thể chất và sức khỏe lâu dài của trẻ.
Trẻ dị ứng sữa nên uống sữa gì?
Sữa thủy phân toàn phần (Extensively hydrolyzed formula)
Đây là loại sữa được làm từ sữa bò với thành phần dinh dưỡng giống với các loại sữa công thức khác nhưng được chia nhỏ nhằm hạn chế khả năng nhận diện protein này của hệ thống miễn dịch. Loại sữa này phù hợp cho hầu hết trẻ bị dị ứng sữa bò mức độ nhẹ đến trung bình. Tuy nhiên, hương vị có thể hơi khó uống và giá thành khá cao.
Sữa công thức axit amin (Amino acid-based formula)
Loại sữa này được chỉ định sử dụng khi trẻ không đáp ứng với sữa thủy phân hoàn toàn, thậm chí có các triệu chứng nghiêm trọng, sốc phản vệ. Sữa công thức từ axit amin là lựa chọn an toàn. Các axit amin là dạng đơn giản nhất của protein, giúp loại bỏ nguy cơ dị ứng gần như hoàn toàn.
Có nên dùng sữa thực vật như sữa đậu nành, hạnh nhân?
Sữa công thức từ đậu nành là loại sữa sử dụng protein chiết xuất từ đậu nành thay vì protein từ sữa bò. Sữa thường được bổ sung thêm các chất dinh dưỡng cần thiết để đáp ứng nhu cầu phát triển của trẻ. Đây có thể là giải pháp thay thế cho những trẻ không dung nạp hoặc dị ứng với đạm sữa bò. Tuy nhiên, vẫn có một tỷ lệ nhỏ trẻ bị dị ứng đồng thời với cả sữa bò và đậu nành. Đặc biệt, cha mẹ cần lưu ý rằng sữa thực vật không cung cấp đầy đủ dưỡng chất cho trẻ. Do đó, cha mẹ nên cho bé ăn dặm sớm hơn và chỉ nên cho bé sử dụng lại sữa công thức sau 3 tuổi, khi đã được bác sĩ chuyên khoa Dị ứng tư vấn.
Những lưu ý khi chăm sóc trẻ bị dị ứng sữa
-
Luôn đọc kỹ thành phần dinh dưỡng của sản phẩm cho trẻ, tránh những thực phẩm có chứa sữa.
-
Bổ sung dinh dưỡng hợp lý để bù đắp các chất có trong sữa bò như canxi, vitamin D, protein...
-
Tái khám định kỳ theo chỉ dẫn bác sĩ để theo dõi tình trạng dị ứng.
-
Một số trẻ có thể “hết dị ứng” khi lớn lên, nhưng cần được theo dõi cẩn thận để tránh tái phát.
Lưu ý:
Trẻ bị dị ứng sữa cần được theo dõi và có chế độ dinh dưỡng thay thế hợp lý để đảm bảo không bị thiếu hụt chất. Việc nhận biết sớm triệu chứng và tham khảo ý kiến bác sĩ là vô cùng quan trọng giúp bé phát triển khỏe mạnh. Nếu cha mẹ nghi ngờ con có dấu hiệu dị ứng sữa, hãy đưa trẻ đi khám để được chẩn đoán chính xác và tư vấn hướng điều trị phù hợp nhất.
Hãy thường xuyên theo dõi website Denk Nutrition - Thực phẩm chức năng của Đức để có thể cập nhật thêm những bài kiến thức sức khỏe hữu ích bạn nhé.
Nguồn:
- Tâm Anh Hospital: Trẻ sơ sinh bị dị ứng đạm sữa bò: Nguyên nhân và dấu hiệu
- Nhà thuốc An Khang: Dị ứng sữa: Dấu hiệu nhận biết và cách xử trí kịp thời bạn nên biết
- Nhà thuốc Long Châu: Dấu hiệu và hướng xử lý khi trẻ dị ứng sữa công thức
- Vinmec International Hospital: Triệu chứng trẻ bị dị ứng sữa
- Vinmec International Hospital: Làm thế nào khi trẻ bị dị ứng sữa bò?
